در این بخش سوم از مجموعه مقالات مرتبط با پرونده پژوهشی "بانکداران مرکزی، طلایه‌داران حفظ ارزش پول ملی"، به سراغ تجربه موفق و قابل الگوبرداری اقتصاد هند در ارزشمندی‌سازی پول ملی این کشور و ارتقا سطح برابری روپیه در مقابل ارزهای مرجع جهانی، به ویژه دلار ایالات متحده رفته و نقش محوری بانک مرکزی این کشور در طراحی تصمیمات بهینه و اقدامات موثری که جایگاه بالای امروز روپیه در اقتصاد بین‌الملل را رقم زده است، تبیین می‌نماییم.

ارتقا ارزش ذاتی روپیه در سطح جهان با عملکرد کارآمد بانک مرکزی هند

حاکمیت اقتصادی و سیاسی هند در ۲۵ سال اخیر، یعنی در سالهای درگیری یکپارچه جهان با انواع و اقسام تنش‌های مالی، ارزی و اقتصادی و چالش بزرگ پاندمی کرونا و درگیری نظامی - امنیتی بی‌پایان هند و پاکستان بر سر مالکیت بخشی از جغرافیای مورد مناقشه، توانست مولفه‌های کلان مالی خود را در وضعیت نسبتا مطلوبی نگه دارد، به طوری که در گزارش جامع "شمول مالی و توسعه کلان پایدار" صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۳، محققان و صاحب‌نظران اقتصادی مشاهده کردند که هند در رتبه‌بندی سالانه این شاخص، با فاصله گرفتن از سایر اقتصادهای آسیایی و اروپایی، خود را به رده پنجم و همجواری با ایالات متحده، سوئد، فنلاند، نروژ و چین رسانده است. به همین دلیل است که پیش‌بینی‌های بلندمدت ۲۰۳۰، احتمالا رسیدن هند به سکوی دوم یا سوم بزرگترین اقتصاد جهان را تخمین زده‌اند.

در این میان، به اذعان بسیاری از کارشناسان و مفسران اقتصاد کلان پولی، راهبری و مدیریت موفق بانک مرکزی هند در طراحی و پیاده‌سازی سیاست‌گذاری‌های کارآمد، که نشات گرفته از استقلال حقیقی این نهاد در تصمیم‌سازی‌ها و اجرائیات بوده است، نقش مهم و تاثیرگذاری در برقراری تعادل اقتصاد داخلی و پیشگامی هند برای فتح قله‌های اقتصاد بین‌الملل داشته و خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین اقدامات بانک مرکزی هند در جهت ارتقا سطح مولفه‌های کلان اقتصادی این کشور، در قالب افزایش نرخ برابری روپیه در مقابل دلار ایالات متحده خود را نشان داده است، به طوری که در آمارهای رسمی ۱۴ سال اخیر، یعنی از زمان پایان بحران مالی ۲۰۰۸ تا به امروز(به جز مقطعی کوتاه در دوران همه‌گیری کرونا)، روند ارزشمندسازی تدریجی و ارتقا میزان جهان شمولی پول ملی هند در مقابل ارزهای مرجع جهانی، ادامه یافته است. مبتنی بر همین امر است که از منظر بسیاری اقتصاددانان و دانشگاهیان، سکان محوری هدایت اقتصاد هند برای رسیدن به جایگاه یکی از بزرگترین و پویاترین اقتصادهای جهان در چشم‌انداز بلندمدت ۲۰۳۰، در دستان مدیران بانک مرکزی این کشور و منوط به عدم مداخلات فراقانونی حکمرانان سیاسی این کشور در سیاست‌گذاری‌های مستقل این نهاد است. این مسئله همان چیزی است که در گزارش‌های اخیر بانک جهانی در سال ۲۰۲۴ نیز به آن اشاره شده و بانکداران مرکزی هندوستان در میان اقتصادهای پولی جهانی، در رتبه‌های بالای مستقل‌ترین نهادهای بانکی مرکزی دنیا، قرار گرفته‌اند.

اقدامات موفق بانک مرکزی هند در راستای افزایش نرخ ارزشمندی سازی روپیه

راهبری شفاف بانک مرکزی در قبال منابع درآمدی و مصارف ارزی

مهم‌ترین اقدام بانک مرکزی هند در جهت بهبود وضعیت ارزش پول ملی این کشور در دو دهه اخیر، شفاف‌سازی تخصصی و عمومی نسبت به منابع درآمدی و مصارف ارزی بود. در اواخر سال ۲۰۰۹ میلادی و پس از فروکش کردن پیامدهای ناشی از بحران فراگیر مالی سال ۲۰۰۸، بانک مرکزی هند به عنوان اولین اقدام اساسی و موثر، اقدام به ایجاد یک سامانه یکپارچه در جهت گزارش‌دهی منظم و مستمر به مدیران عالی رتبه اقتصادی و سیاسی و همچنین آحاد شهروندان این کشور نسبت به درآمدهای ملی به روپیه، درآمدهای ارزی به دلار، مصارف داخلی به روپیه و مصارف خارجی به ارزهای بین‌المللی کرد. این اقدام باعث شد که نه تنها نهادهای نظارتی در بانک مرکزی و سایر ارگان‌ها و سازمان‌های مرتبط به طور کامل و جامع در جریان قرار می‌گرفتند که چه میزان ارز خارجی با کدام منشأ درآمدی به چه کسانی یا چه گروه‌هایی اعطا می‌شود، بلکه هرگونه تخلف از سوی اشخاص حقیقی، کسب‌وکارهای صنعتی، خدماتی و فنی در این زمینه، به سرعت به اطلاع خواص و عوام می‌رسید و در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مدیران و ناظران با مسدودسازی گلوگاه‌های چالش‌خیز اقتصادی، بروز تنش در مولفه‌های کلان مالی را خنثی کرده و در نتیجه، با مدیریت و قاعده‌گذاری صحیح در بازار ارز و راهبری کارآمد منابع پولی و ارزی، تعادل بین عرضه پول ملی و تقاضای ارز خارجی برقرار شده و موازنه دوگانه ارزشمندساز پول - ارز مرجع، حفظ می‌شد.

تنظیم‌گری بهینه نرخ بهره توسط بانک مرکزی هند و حفظ ارزش روپیه

نرخ بهره یکی از مهم‌ترین ابزارهای سیاست پولی است که توسط بانک مرکزی هر کشوری برای کنترل تورم، تحریک رشد اقتصادی و تعادل ارزش پول ملی استفاده می‌شود. تغییرات در نرخ بهره می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر ارزش ارز کشورها داشته باشد. افزایش نرخ بهره معمولاً باعث تقویت ارزش پول ملی می‌شود، زیرا سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران به دنبال بازدهی بالاتر هستند و این امر تقاضا برای پول ملی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر، کاهش نرخ بهره می‌تواند باعث ضعیف پول ملی یک کشور شود، زیرا سرمایه‌گذاران به دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری با بازدهی بالاتر در کشورهای دیگر می‌روند. از ژانویه ۲۰۱۱، بانک مرکزی هند، اقدام به تشکیل یک کارگروه ویژه برای مدیریت و تنظیم‌گری نرخ بهره کرد که نتایج و ثمرات مثبت آن در طول همه‌گیری کرونا خود را نشان داد. در حقیقت، به سبب برنامه‌ریزی صورت گرفته توسط این نهاد در بیش از ۸ سال قبل از وقوع پاندمی کووید در سال ۲۰۱۹، اقتصاد هند یکی از معدود اقتصادهای جهان بود که توانست این بحران را در قالب اهرم مدیریت باز نرخ بهره، با کمترین میزان افزایش در میزان تورم و کمترین نوسانات در تضعیف ارزش پول ملی خود، پست سر بگذارد. افزایش مدون و قابل کنترل نرخ بهره در دوران همه‌گیری کرونا، ارزش پول ملی هند را در برابر سایر ارزهای منطقه‌ای و جهانی افزایش داد. همین امر موجب افزایش تقاضای روپیه هند توسط سرمایه‌گذاران بین‌المللی به عنوان یک ارز مطمئن، قابل اتکا و با پشتوانه بنیادین در مقابل دلار مرجع ایالات متحده شد. در واقع، صاحب‌نظران اقتصادپولی معتقدند که در چند سال اخیر، نرخ بهره ابزاری قدرتمند برای تاثیرگذاری بر ارزش روپیه بوده است و بانک‌های مرکزی هند توانسته به خوبی با استفاده کارآمد از این ابزار، به اهداف متعالی سیاست‌گذاری پولی خود دست یابد.

استقلال حقیقی بانک مرکزی هند در تصمیم‌سازی، اهرمی موثر در ارزشمندی‌سازی نرخ روپیه

یکی دیگر از دلایل موفقیت بانک مرکزی هند در مسئله ارتقا سطح ارزش روپیه در اقتصاد بین‌اللمل، استقلال عملکردی حقیقی این نهاد در حوزه طراحی سیاست‌ها، تصمیم‌سازی و اجرای مستقل برنامه‌های خود بوده است. در حقیقت، استقلال بانک مرکزی هند و اعطای اختیارات لازم از سوی حاکمیت سیاسی و اقتصادی این کشور در جهت انجام وظایف محوله و نظارت بر شبکه بانکی، شرایط بهینه‌ای را برای کنترل مولفه‌های مهم کلان پولی در اختیار این نهاد قرار داد. مهم‌ترین نتیجه استقلال اجرایی و عملکردی بانک مرکزی هند، در نحوه مدیریت رشد نقدینگی در جریان پاندمی کرونای ۲۰۱۹ خود را به خوبی نشان داد. به عبارت دیگران میتوان گفت یکی از ابزارهای کارآمد بانک مرکزی این کشور در جهت پیشبرد اهداف سیاست پولی خود در زمینه کنترل نقدینگی در دوران همه‌گیری، هویت مستقل این نهاد در پیاده‌سازی تصمیمات خود بوده است. در هنگامه وقوع کووید، بانک مرکزی هند توانست با استقلال حقیقی خود و در امان ماندن از مداخله غیرکارشناسانه و اخلال‌برانگیز از سوی نهادهای سیاسی و کارتل‌های فراقانونی، متناسب با نقدینگی کشور، جریان تولیدی کالا و خدمات را ایجاد کرده و همچنین متناسب با تغییرات افزایشی نقدینگی، رشد تولید را به وجود آورد و بدین ترتیب بتواند در مقابل تبدیل شدن افزایش نقدینگی به تورم فزاینده، ایستادگی کرده و از متزلزل شدن جایگاه روپیه در اقتصاد بین‌الملل و کاهش سطح ارزش آن، جلوگیری کند. از سوی دیگر، بانک مرکزی هند توانست در یک اقدام هوشمندانه و به مدد حمایت‌های تمام قد و کمک‌ها و پشتیبانی کامل دولت این کشور از سیاست‌گذاری‌های این نهاد، با هدایت بهینه جریان نقدینگی، نرخ رشد نقطه به نقطه این مولفه را که می‌رفت در جریان همه‌گیری کووید ۲۰۱۹، ارزش روپیه هند را در مرز سقوط آزاد از جایگاه ممتاز خود قرار دهد، به مرور زمان کنترل و کاهنده نماید.